Ps 66 & 72 werelds ?

 

 
Home
Up
Ps 10 - Dont vient - english
Ps 10 - Dont vient cela
Ps 22 - Ut queant laxis
Psalm 36 & 68
Ps 66 & 72 werelds ?
Psalm 138 - Calvijn
Psalm 138 - chanson ?

Toch wereldse wijsjes ?

  •  het getuigenis van Victor Cayer de la Palme uit de 16de eeuw
  •  psalm 66 met een cornemuse (doedelzak), d.w.z uit te voeren met bourdon
  •  psalm 72 gebaseerd op het jolie chanson 'Petite Camusette'

gegevens en analyse : Pierre Pidoux, Franc, Bourgeois, Davantès, leur contribution à al création des mélodies du psautier de Genève, 2 dln. Genève 1993), onuitgegeven studie. Het onderstaande citaat en de eerste 'check' (poging tot verificatie òf falsificatie) ervan zijn te vinden in dl. 1 p. 105-106. Pidoux houdt het verhaal - onder zeer veel voorbehoud - voor mogelijk. Ikzelf denk er net iets anders over...

 

De 'legende' dat de psalmen op volksliedjes zouden zijn gebaseerd is al heel oud. En hoe ouder hoe betrouwbaarder, nietwaar ? Zodanig dat een oude legende zelfs als argument kan worden gebruikt om de legende zelf te staven (wat volgens mij niet bepaald een zuiver logische operatie is, maar dit terzijde: petitio principii; circular reasoning).

 

Het gaat hier om een quote van een zekere Pierre-Victor Cayer de la Palme, 1525-1610, een bekeerling, die predikant is geworden, maar die later weer teruggekeerd is in de 'schoot der moederkerk' en die daar ook rekenschap van heeft moeten afleggen natuurlijk. In zijn getuigenis doet hij een boekje open over de hugenotenspiritualiteit en komt binnen dat kader dan ook te spreken over het karakter en de oorpsrong van bepaalde van hun psalm-melodieën. Zijn opmerking wordt geciteerd door Florimond de Raemond (in Histoire de la naissance, progrez et décadence de l‘Hérésie, Rouen 1623, NB: een anti-calvinistische bron, dus slechts met de nodige reserve en argwaan te benutten).

Natuurlijk haalt ook O. Douen dit citaat met vreugde aan. Bij hem geen argwaan en reserve, maar Entdeckersfreude: Zie je wel. Zijn theorie is waar. Een tijdgenoot heeft het zelf gezegd ! Afin: wat heeft Cayer nu precies beweert ? Hij zegt dat hij het volgende uit de mond van de componist (musicien) van de melodie zelf heeft gehoord. De beide melodieën waarnaar het citaat verwijst (ps. 66 en ps. 72) komen voor het eerst voor in de uitgave van 1543 en zijn dus van de hand van Guillaume Franc:

"... un certain de leurs pseaumes rhymez (le LXVI) se sonne au son de la cornemuse Or sus louez Dieu tout le monde. Et un autre se chante sur cette jolie chanson: Petite Camusette; je dy par le jugement de celuy qui a fait la composition de la musique. Ce musicien le dit à Calvin qui s'en print à rire."

psalm 66

de melodie van psalm 66 / 118 is inderdaad redelijk eenvoudig van structuur en kàn desgewenst uitgevoerd worden met een bourdon de cornemuse (doedelzak). Klinkt best aardig...

 

 

 

psalm 72 en Petite Camusette...

 

De melodie van psalm 72 loopt in deze eerste regel ongeveer parallel met de jolie chanson 'Petite Camusette'. Na deze regel houdt de vergelijking wel op. Hetzelfde zou je overigens kunnen zeggen van 'Aus tiefer Not', dat ook met deze sprong begint, maar zich vervolgens in een heel andere tonale richting ontwikkelt.

 

Dit chanson is er eentje uit de categorie 'Robin et Marion', eind 15de eeuw, tamelijk droevig.  

Petite camusette à la mort m'avez mis.

Robin et Marion, s'en vont au bois joli

Ils s'en vont bras à bras, Ils se sont endormis.

Petite camusette à la mort m'avez mis.

De melodie heeft de Vlaamse polyfonisten erg bekoord (waarschijnlijk vanwege die prachtige kwintsprong, neer en op). Geregeld wordt zelfs één hunner, Johannes Ockeghem als componist van de melodie genoemd, maar dat lijkt me sterk. Hij is wel de eerste die dit chanson van een fraaie polyfone bewerking voorzag. Later deden Josquin (à 6) , Févin en Willaert hem na. Josquin heeft de melodie ook gebruikt als cantus firmus voor een 'mis' (die dan Missa 'Petite Camusette' heet).

Nota bene: dat is allemaal lang vóórdat de melodie van psalm 72 werd gecomponeerd 1543.

 

Ik stel vast:

1. De vergelijking beperkt zich tot 1 regel

2. Psalm 72 gaat ritmisch heel anders met dezelfde noten om, waardoor de melodische waarde van de noten toch wel verschuift. Een heel andere frasering dus. Geen gering verschil.

 

Wat blijft er dan nog over ? Niet veel, want na deze (tweeledige) beginregel houdt de gelijkenis op.... 

 

Ook hier lijkt dus eerder sprake van een al dan niet bewust citaat uit het collectief melodisch geheugen... 't Zou knipoog kunnen zijn, maar niet veel meer... of juist wel veel meer: een eerbetoon van de melodist-componist uit Genève aan één van zijn illustere voorgangers. Zo was een 'citaat' in die dagen vaak bedoeld !

 

Is dit belangrijk ?

Neen. kijk maar:

Ce musicien le dit à Calvin qui s’en print à rire…

 

Voilà Calvijn moest er om glimlachen. Verrassend soms, de geschiedenis. Een eeuw lang is er gedebatteerd over deze these met een verbetenheid die ongelooflijk is. Moest Calvijn ons bezig zien, hij zou niet meer zijn bijgekomen !

 

Dick Wursten, 29 augustus 2004 / uitbreiding  4 oktober 2004 / revisie 10 oktober 2004. / correctie 16 februari 2005

   

Home | Ps 10 - Dont vient - english | Ps 10 - Dont vient cela | Ps 22 - Ut queant laxis | Psalm 36 & 68 | Ps 66 & 72 werelds ? | Psalm 138 - Calvijn | Psalm 138 - chanson ?

This site was last updated Tuesday, 24 October 2023